İş Kanununa Göre İş Sözleşmesi Yapma

İş Kanunu'na Göre İş Sözleşmesi Nasıl Yapılır?

Uygulama Adımları:

1. Personel ile yapılacak iş sözleşmesinin aşağıdaki özeliklerini belirleyiniz hangi özellikteki sözleşmeyi uygulayacağınızı tespit ediniz. Bu özellikler, yapılacak sözleşmenin türü-adı, ücret özelliklerinin farklı belirlendiği sözleşmeler olması anlamına gelmektedir. Belirlediğiniz isme uygun örnek sözleşmeyi bulunuz ve diğer çalışmalarınızı o örnek üzerinden sürdürünüz. (Ref. Örnekler, İş Sözleşmesi Örnekleri)

        Tam zamanlı çalışma, (örneklerde tam zamanlı çalışma adında bir sözleşme yoktur, kısmi zamanlı ve çağrı üzerine olmayan sözleşmeler tam zamanlı sözleşmedir. )

                Kısmi çalışma ( part time çalışma), 

                Çağrı üzerine çalışma,

                Uzaktan çalışma,

                Takım çalışması,

                Mevsimlik çalışma,

                Süreksiz iş sözleşmesi,

                Belirli süreli iş sözleşmesi,

                Belirsiz süreli iş sözleşmesi.                                          

2. Çalışma yerinin niteliğine göre personelin idari kadroda mı yoksa üretim bölümünde mi çalışacağını belirleyiniz. Bu durum fazla çalışma hükmünde özellik yaratmaktadır. İdari kadro veya üretim kadrosu fazla mesai ve sır saklama/rekabet hükümleri bakımından farklılık oluşturabilecektir. Mavi yakalı yani üretimde çalışan personelin sözleşmesine, daha yüksek ücrette çalışan ve fazla çalışma ücreti alması arzu edilmeyen personelin sözleşmesindeki hükümler yazılamaz. Rekabet ve sır saklama hükümleri de daha çok beyaz yakalı personel bakımından önem taşır demek yanlış bir ifade olmayacaktır. Sözleşme adlarında bu özelliği doğrudan görmezsiniz. Ancak her sözleşmenin ilgili maddelerinde ilgili maddenin beyaz yakalı/mavi yakalı çalışana ilişkin uyarılarını görerek nihai sözleşmede uygun düzenlemeyi kullanabilirsiniz. 

3. Personelin kişisel özelliklerini detaylı bir şekilde belirleyiniz;

Örneğin; 

           Normal çalışan (bu tanımdan kasıt emekli olmamış, 18 yaş altı ve 50 yaş üstü olmayan, stajyer ve çırak olmayan çalışandır. Bu nedenle bu şıkkı işaretlemek için personelin bahsedilen diğer vasıfları taşımaması gerekir)     

               Evli, … adet çocuğu var,

               Kadın,

               Emekli çalışan,  

               Çocuk ve genç işçi çalışan (yaş<18),

               Elli yaş üstü çalışan (yaş>50),                                  

               Stajyer,  

               Çırak,

               Özürlü.

bu özellikler sözleşmenin farklı yapılmasına yol açmaz. Bununla birlikte, bu özellikler hem sosyal güvenlik, hem özlük hakları, hem iş ilişkisinin başlaması ve yürütülmesinde farklı bir özelliğin var olup olmadığı hususlarının ortaya konulmasına ve uygulamanın doğru yapılmasına yardımcı olacaktır. Belirtilen özelliklere göre ilgili prosedürleri kontrol ediniz. Bu incelemelerden sonra bu özellikler ile ilgili detayları daha net görüşmüş olacaksınız. (Ref.  Kadın İşçi Çalıştırma;  Çırak Çalıştırma,  Emekli İşçi Çalıştırma  gibi prosedürler) 

4. Personelin hangi uyrukta olduğunu belirleyiniz, şayet personel yabancı uyruklu ise, çalışma izni belgesi ve ikametgah tezkeresini istemeyi unutmayınız. Eğer işverenliğiniz bonservisi ile işe başlayacak ise çalışma izni onaylanmadan işe başlatmamanız gerektiğini kendinize ve personele not olarak bildiriniz. (Ref. Yabancı İşçi Çalıştırma Prosedürü) 

Ayrıca, yabancı işçinin iş sözleşmesinin Türkçe ve kendi ana dilinde yapılması gerekebilecektir. 

5. Personelin hangi cinsiyette olduğu önemlidir. Özellikle kadın işçiler ile ilgili özelliklerin çalışma ilişkisine yansıması gerekeceği tabiidir. . (Personel erkek ise, personelin askerlik yaptığına dair terhis belgesi fotokopisi veya askerlik durumu ile ilgili belgeleri istemeyi unutmayınız)

6. Personele imzalatacağınız iş sözleşmesinde deneme süresi bulunup bulunmayacağını kararlaştırınız. (Deneme süresi olsun veya olmasın, işe başlamadan 1 gün evvel personelin sigorta işe giriş bildirgesini SGK'ya vermeyi unutmayınız) Deneme süresi genel anlamda tavsiye olunan bir süreç olduğundan iş sözleşmesinde bulunmasının hiçbir zararı olmadığını hatırlayınız ve deneme süresi maddesini sözleşmelere koymayı alışkanlık edininiz.

7. Personele imzalatacağınız sözleşmede sır saklama ve rekabet etmeme şartları koymak isteyip istemediğinizi belirleyiniz. Bu şartların sözleşmede yer almasını istiyorsanız, bu şartları ve en adil şekilde süresini belirleyiniz. Sıradan üretim ve sıradan idari personel için yasağın gerekip gerekmediği ve süresinin minimumda belirlenmesinin geçerlilik bakımından gerekli olduğunu hatırlayınız. Bu sözleşmeyi veya taahhüdü, verdiğimiz örneklerden yararlanarak ayrı bir metin olarak da oluşturabilirsiniz. 

8. Personelin çalışma yeri ve statüsüne göre, iş sözleşmesinde bulunacak cezai şartları ve miktarlarını tespit ediniz. (Sözleşmede yer alan cezai şart maddesinin geçerliliği, makul ve kabul edilebilir olup olmadığı konusunda bilgi edinmek için hukukçularınıza danışınız.) 

9. Personelin Ücreti (Ücret konusunda tercihen doğru bilgiler sözleşmede yer almalıdır. Ancak, burada yazılan bilgilerin gerçek durum ile uyuşmaması halinde, eğer personel tarafından sözleşme imzalanmış ise gerçek durumun sözleşmede yazan ücret ya da ücret şekli olmadığı çalışan ya da işveren tarafından ispatı gerekir. (Ref. Ücret Uygulamaları Riskler)

Sözleşmeye, anlaşma kapsamına dahil ise mutlaka tutar olarak eklenecek hususlar

               Asıl ücret, 

               Parça başı / Akort,

               Götürü ücret-takım çalışması-grup ücreti, 

               Komisyon, 

              Yüzde usulü.

10. Görev tanımını netleştiriniz. Görev tanımın sözleşmenin içinde tüm detayı ile yer alması gerekmez, bununla birlikte görevin sözleşmenin içinde kısaca belirtilmesi gerekir. Görev talimatını ayrıca iş sözleşmesi ekinde tebliğ ediniz. (Ref. Örnekler, Görev Tanımları) 

11. Tüm bu belirlediğiniz özellikleri içeren iş sözleşmesi örneğini esas alarak iş sözleşmenizi oluşturunuz ve çalışana imzalatınız.

12. İmzalanmış olan sözleşmeyi özlük dosyasına takınız.  

Mevzuat 

4857 sayılı İş Kanunu :

Tanım ve şekil

Madde 8 - İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tabi değildir.

Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bu belgeler damga vergisi ve her çeşit resim ve harçtan muaftır.

Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde işveren işçiye en geç iki ay içinde genel ve özel çalışma koşullarını, günlük yada haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlüdür. Süresi bir ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmelerinde bu fıkra hükmü uygulanmaz. İş sözleşmesi iki aylık süre dolmadan sona ermiş ise, bu bilgilerin en geç sona erme tarihinde işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur.

Türü ve çalışma biçimlerini belirleme serbestisi

Madde 9 - Taraflar iş sözleşmesini, Kanun hükümleriyle getirilen sınırlamalar saklı kalmak koşuluyla, ihtiyaçlarına uygun türde düzenleyebilirler.

İş sözleşmeleri belirli veya belirsiz süreli yapılır. Bu sözleşmeler çalışma biçimleri bakımından tam süreli veya kısmi süreli yahut deneme süreli yada diğer türde oluşturulabilir.

Sürekli ve süreksiz işlerdeki iş sözleşmeleri

Madde 10 - Nitelikleri bakımından en çok otuz iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere sürekli iş denir.

Bu Kanunun 3, 8, 12, 13, 14, 15, 17, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 34, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 75, 80 ve geçici 6 ncı maddeleri süreksiz işlerde yapılan iş sözleşmelerinde uygulanmaz. Süreksiz işlerde, bu maddelerde düzenlenen konularda Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır.

Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi

Madde 11 - İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz süreli sayılır. Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir.

Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi başlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir.

Esaslı nedene dayalı zincirleme iş sözleşmeleri, belirli süreli olma özelliğini korurlar.

Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi ayırımın sınırları

Madde 12 - Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin süreli olmasından dolayı belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz.

Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiye, belirli bir zaman ölçüt alınarak ödenecek ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatler, işçinin çalıştığı süreye orantılı olarak verilir. Herhangi bir çalışma şartından yararlanmak için aynı işyeri veya işletmede geçirilen kıdem arandığında belirli süreli iş sözleşmesine göre çalışan işçi için farklı kıdem uygulanmasını haklı gösteren bir neden olmadıkça, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçi hakkında esas alınan kıdem uygulanır.

Emsal işçi, işyerinde aynı veya benzeri işte belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçidir. İşyerinde böyle bir işçi bulunmadığı takdirde, o işkolunda şartlara uygun bir işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçi dikkate alınır.

Kısmi süreli ve tam süreli iş sözleşmesi

Madde 13 - İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli iş sözleşmesidir.

Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmi süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

Emsal işçi, işyerinde aynı veya benzeri işte tam süreli çalıştırılan işçidir. İşyerinde böyle bir işçi bulunmadığı takdirde, o işkolunda şartlara uygun işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen tam süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçi esas alınır.

İşyerinde çalışan işçilerin, niteliklerine uygun açık yer bulunduğunda kısmi süreliden tam süreliye veya tam süreliden kısmi süreliye geçirilme istekleri işverence dikkate alınır ve boş yerler zamanında duyurulur.

(EKLENMİŞ FIKRA RGT: 10.02.2016 RG NO: 29620 KANUN NO: 6663/21)
Bu kanunun 74 üncü maddesinde öngörülen izinlerin bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar bu maddeye göre ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Bu talep işveren tarafından karşılanır ve geçerli fesih nedeni sayılmaz. Bu fıkra kapsamında kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilir. Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması durumunda yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Bu haktan faydalanmak veya tam zamanlı çalışmaya geri dönmek isteyen işçi işverene bunu en az bir ay önce yazılı olarak bildirir. Ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz. Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren bu haktan faydalanır.

(EKLENMİŞ FIKRA RGT: 10.02.2016 RG NO: 29620 KANUN NO: 6663/21)
Beşinci fıkra kapsamında hangi sektör veya işlerde kısmi çalışma yapılabileceği ile uygulamaya ilişkin usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.

Çağrı üzerine çalışma ve uzaktan çalışma

Madde 14 - Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmi süreli bir iş sözleşmesidir.

Hafta, ay veya yıl gibi bir zaman dilimi içinde işçinin ne kadar süreyle çalışacağını taraflar belirlemedikleri takdirde, haftalık çalışma süresi yirmi saat kararlaştırılmış sayılır. Çağrı üzerine çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanır.

İşçiden iş görme borcunu yerine getirmesini çağrı yoluyla talep hakkına sahip olan işveren, bu çağrıyı, aksi kararlaştırılmadıkça, işçinin çalışacağı zamandan en az dört gün önce yapmak zorundadır. Süreye uygun çağrı üzerine işçi iş görme edimini yerine getirmekle yükümlüdür. Sözleşmede günlük çalışma süresi kararlaştırılmamış ise, işveren her çağrıda işçiyi günde en az dört saat üst üste çalıştırmak zorundadır.

(EKLENMİŞ FIKRA RGT: 20.05.2016 RG NO: 29717 KANUN NO: 6715/2)
Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.

(EKLENMİŞ FIKRA RGT: 20.05.2016 RG NO: 29717 KANUN NO: 6715/2)
Dördüncü fıkraya göre yapılacak iş sözleşmesinde; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır.

(EKLENMİŞ FIKRA RGT: 20.05.2016 RG NO: 29717 KANUN NO: 6715/2)
Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.

(EKLENMİŞ FIKRA RGT: 20.05.2016 RG NO: 29717 KANUN NO: 6715/2)
Uzaktan çalışmanın usul ve esasları, işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışmanın yapılamayacağı, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması ile diğer hususlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir.

Deneme süreli iş sözleşmesi

Madde 15 - Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.

Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.

Takım sözleşmesi ile oluşturulan iş sözleşmeleri

Madde 16 - Birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen bu işçilerden birinin, takım kılavuzu sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşmeye takım sözleşmesi denir.

Takım sözleşmesinin, oluşturulacak iş sözleşmeleri için hangi süre kararlaştırılmış olursa olsun, yazılı yapılması gerekir. Sözleşmede her işçinin kimliği ve alacağı ücret ayrı ayrı gösterilir.

Takım sözleşmesinde isimleri yazılı işçilerden her birinin işe başlamasıyla, o işçi ile işveren arasında takım sözleşmesinde belirlenen şartlarla bir iş sözleşmesi yapılmış sayılır. Ancak, takım sözleşmesi hakkında Borçlar Kanununun 110 uncu maddesi hükmü de uygulanır.

İşe başlamasıyla iş sözleşmesi kurulan işçilere ücretlerini işveren veya işveren vekili her birine ayrı ayrı ödemek zorundadır. Takım kılavuzu için, takıma dahil işçilerin ücretlerinden işe aracılık veya benzeri bir nedenle kesinti yapılamaz.