Fazla Çalışma İşlemleri Prosedürleri
Fazla Çalışma Nedir? Fazla Çalışmada Nelere Dikkat Edilmelidir?
Fazla çalışma, Kanun’da yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle ödenir. (İş Kanunu md. 41/II).
Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir.
63. madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz (İş Kanunu md. 41/I).
Çalışma süresi ile ilgili İş Kanunu md. 63/II’de “Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir.” denilmektedir. Yine çalışma süresi bakımından gece süresi ve gece çalışmaları ile ilgili İş Kanunu Madde 69'da "Çalışma hayatında "gece" en geç saat 20.00'de başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.... İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez. (Ek cümle: 4/4/2015-6645/37 md.) Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir . " denilmektedir.
Haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa dahi günlük çalışma süresinin yukarıda belirlenen sınırları (günde 11 saat ve gece çalışmasında 7,5 saat) aşması halinde aşan her bir saatlik çalışma için fazla mesai ücreti ödenir. Eczanelerin sağlık hizmeti yürüten işlerden olup olmadığı konusunda talep üzerine Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı tarafından eczacı odalarına bildirilen görüşler birbiriyle çelişmektedir. Bu nedenle gece çalışması bakımından da yasal sınırı aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmesinde fayda bulunmaktadır.
Çalışanın hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatillerde çalıştırılmaması esastır. Kural olarak böyle olmakla birlikte nöbetçi ilan edilen hallerde çalışanların bu günlerde çalıştırılması gerekiyorsa çalışanın onayının alınması gerekir. (İş Kanunu Madde 47)
29 Ekim Günü özel işyerlerinin kapanması zorunludur. (Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun Madde 2 son fıkra hükmü) Ancak nitelikleri gereği görev yapması gereken kuruluşların özel yasalarındaki hükümler gereğince 29 Ekim gününde çalışabilecekleri belirtilmiştir. Bu anlamda nöbetçi eczaneler 29 Ekim günü hizmet vermektedir.
İşverenin çalışanı normal haftalık iş süresini tamamladıktan sonra hafta tatili günü de çalıştırdığı durumlarda; çalışana hafta tatili ücreti dışında %50 artırımlı ücret ödenir. Yani, haftalık tatil ücreti + %50 artırımlı bir buçuk gündelik (toplam)= 2,5 gündelik tutarında ücret ödenir. Bu hesaplama haftalık çalışma süresinin tamamlanmasından sonra çalışılan ulusal bayramlar için de aynıdır.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil günlerinden birinin hafta tatiline / çalışılmayan cumartesi gününe rastlaması halinde sadece tatillerden birinin ücreti ödenir. Yani aynı gün için hem hafta tatili ücreti hem Bayram Tatili ücreti ödenmez.
Haftalık çalışma süresi olan 45 saat tamamlanmaksızın Ulusal Bayram ve Genel Tatillerde çalışılması halinde çalışılan gün ücreti ile çalışılmadan hak kazanılan tatil ücreti toplamı olan 2 (iki) günlük ücret ödenir.
Ödenmemiş fazla çalışma ücretleri, son ücret üzerinden değil, ait oldukları dönemin ücreti üzerinden hesaplanır.
Çalışan, ücret bordrosunda fazla çalışma sütununun boş olması halinde, her türlü delille iddiasını ispatlayabilir.
Ancak, ihtirazî kayıt ileri sürmeden fazla çalışma sütununda fazla çalışma süresi gösterilmiş ücret bordrosunu imzalayan çalışan, fazla çalışma ücretini almadığını veya eksik aldığını ileri süremez. Ücret bordrolarında fazla çalışma ya da genel tatil ücreti tahakkuku yapılmış ve ihtirazı kayıt konulmaksızın çalışan tarafından imzalanmış ise bu miktarın üzerinde çalışma yapıldığının tanıkla ispatı mümkün değildir.
FAZLA ÇALIŞMA ÇEŞİTLERİ
A- OLAĞAN SEBEPLERLE FAZLA ÇALIŞMA
Uygulamada en çok görülen fazla çalışma türü, öğretide “normal (veya olağan) fazla çalışma” olarak adlandırılan fazla çalışmadır (İş Kanunu md. 41). Şartları şunlardır:
1- Fazla çalışmaya işveren karar verir. İşverenin talimatı veya bilgisi olmaksızın, çalışanın kendiliğinden fazla çalışma yapması, fazla çalışma ücretine hak kazandırmaz.
2- Fazla çalışma yapılmadan önce çalışanın onayının da alınması gerekir (İş Kanunu md. 41/VII). Bu onayın, her fazla çalışmadan önce çalışana sorulmak suretiyle alınabileceği gibi, uygulamada daha çok görüldüğü üzere, iş sözleşmelerine veya toplu iş sözleşmesine konulacak hükümle önceden alınması da mümkündür. Böyle bir hükümle çalışan, işverenden fazla çalışma talebi geldiğinde kabul edeceğini peşinen bildirmiş olur. Ayrıca her sene başında çalışandan o sene içinde yapılacak fazla çalışmaya onay verdiğine ilişkin yazı alınmalıdır.
Olağan sebeplerle yapılan fazla çalışmaların toplamı, bir yılda 270 saatten fazla olamaz (İş Kanunu md. 41/VIII). Fazla çalışma süresinin hesaplanmasında, yarım saatten az süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır (Îş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği md. 5)
Örneğin 09.00 / 19.00 mesai çizelgesi uygulandığında; Eczanelerin günlük açık kalma süresi 10 saat olacaktır. Bir saat öğle arası ile günde iki kez verilecek yarımşar saatlik ara dinlenmenin toplamı olan 2 saat düşüldüğünde günlük fiili çalışma süresi 8 saat olacaktır. • Haftalık fiili çalışma süresi 48 saat (6 x 8 = 48 saat) olacağından haftada 3 saat, (48 – 45 = 3 saat) yılda en fazla 156 saat (3 saat x 52 hafta =156 saat) fazla mesai yapılmış olacaktır. • Bu durumda, yılık yasal olağan 270 saat azami fazla çalışma süresi aşılmamış olacaktır. Eczacılık mevzuatı kapsamında eczacı odaları tarafından belirlenen mesai saatlerine uymak zorunda eczacıların çalışma süreleri eczacı odalarınca son dönemde denetimlerde bu kurala aykırılığın saptanması üzerine çalışma saatlerinin kurala uygunluk amacıyla 09.00-19.00 şeklinde belirlendiği görülmektedir.
Fazla çalışmaya ilişkin kurallara aykırılık idarî para cezasını gerektirmekle birlikte, işçinin fazla çalışma ücreti, kurallara aykırı davranılmış olsa bile tam olarak ödenecektir.
B- ZORUNLU SEBEPLERLE FAZLA ÇALIŞMA
İşyerinde meydana gelen bir arızanın giderilmesi, bir arıza ihtimalinin bulunması veya zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması durumunda, bununla ilgili çalışanlar zorunlu olarak fazla çalışma yapmak zorundadırlar (İş Kanunu md. 42).
Zorunlu fazla çalışma yapması beklenen çalışan, haklı bir gerekçesi olmaksızın çalışmaktan kaçınırsa, işveren iş sözleşmesini tazminatsız olarak derhal feshetme hakkına sahip olur (İş Kanunu 25/II). Zira bu davranış sadakat borcuna aykırılık teşkil eder. İşveren, ayrıca uğradığı zararın tazminini de talep edebilir.
Örnek: Günlük çalışma süresinin bitmek üzere olduğu bir anda, işyerinde yangın çıksa veya arıza ortaya çıkıp patlama tehlikesi söz konusu olsa, müdahale etmesi beklenen çalışanlar derhal gereğini yapacak ve işvereni haberdar edeceklerdir. Çalışan günlük çalışma süresinin bittiğini söyleyerek işi bırakıp gidemez.
Zorunlu fazla çalışmanın süresi sınırlanmamış, “işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak kaydıyla” (İş Kanunu md. 42/I) zorunlu fazla çalışma yapılacağından söz edilmiştir. Kanun, fazla çalışma yapan çalışanlara uygun bir dinlenme süresi verilmesini öngörmüştür. Ancak posta değişiminde personel sürekli olarak en az 11 saat dinlendirilmeden çalıştırılamaz (İş Kanunu md. 69/VIII; Postalar Halinde Çalışma Yön. md. 9) hükmünden yola çıkarak, işçiye 11 saat dinlenme imkân verecek şekilde çalışmanın sınırlanması gerektiği kabul edilmelidir. Yani, günlük çalışma süresi (24-11=) nihayet 13 saat olabilecektir.
Zorunlu fazla çalışma konusunda İş Kanunu’nun 41. maddesinin 1, 2 ve 3. fıkralarının hükümleri uygulanır (İş Kanunu md. 42/II). Yani denkleştirme yapılarak hiç ücret ödenmemesi veya % 50 zamlı ücret veya serbest zaman verilmesi de söz konusu olabilecektir.
C- OLAĞANÜSTÜ SEBEPLERLE FAZLA ÇALIŞMA
Seferberlik sırasında ülke savunmasının ihtiyaçlarını karşılayan işyerlerinde Bakanlar Kurulu kararıyla fazla çalışma yapılabilir (İş Kanunu md. 43).
Bunun dışında Olağanüstü Hâl Kanunu, doğal âfet ve tehlikeli salgın hastalıklar yüzünden ilân edilen olağanüstü hallerde (md. 8/IV), ağır ekonomik bunalıma bağlı olağanüstü durumlarda (md. 10/I) ve diğer bazı kanunlar, olağanüstü sebeplerle fazla çalışma yapılabilmesini mümkün kılmaktadır.
Bu hallerde personelin rızası aranmaz. Olağanüstü fazla çalışma konusunda İş Kanunu’nun 41. maddesinin 1, 2 ve 3. fıkraları hükümleri uygulanır (İş Kanunu md. 43/II). Yani denkleştirme yapılarak hiç ücret ödenmemesi veya % 50 zamlı ücret veya serbest zaman verilmesi söz konusu olabilecektir.
Fazla çalışma kararında Bakanlar Kurulu, günlük çalışma süresini, işçinin dayanabileceği en uzun süreye çıkartabilir.
D- HAZIRLIK VE TEMİZLİK İŞLERİ SEBEBİYLE FAZLA ÇALIŞMA
İşyerinde asıl işe başlamadan önce yapılması gereken, makinelerin açılması, hammaddelerin taşınması gibi hazırlık işleri, iş bittikten sonra yapılması gereken ortalığı toplama ve temizlik gibi işler vardır. Bu tür işler, sadece bu işleri yapmak üzere istihdam edilmiş personele yaptırılabileceği gibi, uygulamada daha çok görüldüğü üzere, asıl işte çalışan işçilere nöbetleşe (dönüşümlü) olarak da yaptırılabilmektedir. Asıl işi yapan personel “hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri” olarak anılan bu işleri de yapıyorlarsa, günlük çalışma süresinin aşılması, yani fazla çalışma ortaya çıkacaktır. Bu tür işlerin asıl işi gören personel tarafından yürütümü İş Kanunu md. 70’te düzenlenmiş ve konu Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği’ne bırakılmıştır.
Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği’nde “Bu tür işlerde çalıştırılacak personel sayısı, toplam personel sayısına göre 3 kişi ile 10 kişi arasında değişir. Toplam personel sayısı 100’den fazlaysa, personel sayısının % 10’unu aşamaz (Yön. md. 6) Bu işleri yapanlar, günlük çalışma süresine ek olarak en fazla iki saat çalıştırılabilirler (Yön. md. 5) Saat ücretleri % 50 zamlı olarak ödenir (Yön. md.15)” şeklinde düzenlemeye gidilmiştir.
FAZLA ÇALIŞMANIN YASAKLANDIĞI İŞLER VE KİŞİLER
1- Sağlık kuralları bakımından günde en çok 7,5 saat veya daha az çalışılması gereken işlerde fazla çalışma yapılamaz (İş Kanunu md. 41/VI; Sağlık Kuralları Yön. md.7),
2- Gece çalışmalarında olağan fazla çalışma yapılamaz (İş K. md. 41/VI), Kadın işçilere ne sebeple olursa olsun, gece döneminde 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz. (Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yön. md. 5).
3- Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz (Fazla Çalışma Yön. md.8/d),
4- 18 yaşından küçük olanlar fazla çalışma yapamaz (Fazla Çalışma Yön. md. 8/a),
5- İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler (Fazla Çalışma Yön. md. 8/b) fazla çalışma yapamaz.
6- İş Kanunu’nun 88. maddesinde öngörülen Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik’te belirtilen gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler fazla çalışma yapamaz (Fazla Çalışma Yön. md. 8/c).
Fazla Sürelerle Çalışma Prosedürü
Açıklama ve Uyarılar
Fazla sürelerle çalışma, Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda Kanun’da yazılı koşullar çerçevesinde ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalardır.
Her bir saat fazla sürelerle çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesi suretiyle ödenir. (İş Kanunu md. 41/III).
Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma / fazla sürelerle çalışma yapılabilir.
Çalışma süresi ile ilgili İş Kanunu md. 63/II’de “Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir.” denilmektedir. Yine çalışma süresi bakımından gece süresi ve gece çalışmaları ile ilgili İş Kanunu Madde 69'da "Çalışma hayatında "gece" en geç saat 20.00'de başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.... İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez. (Ek cümle: 4/4/2015-6645/37 md.) Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir . " denilmektedir.
Günlük çalışma süresinin yukarıda belirlenen sınırları (günde 11 saat ve gece çalışmasında 7,5 saat) aşması halinde aşan her bir saatlik çalışma için fazla mesai ücreti ödenir. Eczanelerin sağlık hizmeti yürüten işlerden olup olmadığı konusunda talep üzerine Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı tarafından eczacı odalarına bildirilen görüşler birbiriyle çelişmektedir. Bu nedenle gece çalışması bakımından da yasal sınırı aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmesinde fayda bulunmaktadır.
Çalışanın hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatillerde çalıştırılmaması esastır. Kural olarak böyle olmakla birlikte nöbetçi ilan edilen hallerde çalışanların bu günlerde çalıştırılması gerekiyorsa çalışanın onayının alınması gerekir. (İş Kanunu Madde 47)
29 Ekim Günü özel işyerlerinin kapanması zorunludur. (Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun Madde 2 son fıkra hükmü) Ancak nitelikleri gereği görev yapması gereken kuruluşların özel yasalarındaki hükümler gereğince 29 Ekim gününde çalışabilecekleri belirtilmiştir. Bu anlamda nöbetçi eczaneler 29 Ekim günü hizmet vermektedir.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil günlerinden birinin hafta tatiline / çalışılmayan cumartesi gününe rastlaması halinde sadece tatillerden birinin ücreti ödenir. Yani aynı gün için hem hafta tatili ücreti hem Bayram Tatili ücreti ödenmez.
Haftalık çalışma süresi olan 45 saat tamamlanmaksızın Ulusal Bayram ve Genel Tatillerde çalışılması halinde çalışılan gün ücreti ile çalışılmadan hak kazanılan tatil ücreti toplamı olan 2 (iki) günlük ücret ödenir.
Ödenmemiş fazla sürelerle çalışma ücretleri, son ücret üzerinden değil, ait oldukları dönemin ücreti üzerinden hesaplanır.
Çalışan, ücret bordrosunda fazla sürelerle çalışma sütununun boş olması halinde, her türlü delille iddiasını ispatlayabilir.
Ancak, ihtirazî kayıt ileri sürmeden fazla sürelerle çalışma sütununda fazla çalışma süresi gösterilmiş ücret bordrosunu imzalayan çalışan, fazla sürelerle çalışma ücretini almadığını veya eksik aldığını ileri süremez. Ücret bordrolarında fazla çalışma ya da genel tatil ücreti tahakkuku yapılmış ve ihtirazı kayıt konulmaksızın çalışan tarafından imzalanmış ise bu miktarın üzerinde çalışma yapıldığının tanıkla ispatı mümkün değildir.
Serbest Zaman Kullanma Prosedürü
Açıklama ve Uyarılar
- Fazla çalışmada bulunan çalışan isterse fazla çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı, fazla sürelerle çalışmada bulunan çalışan ise fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
- Serbest Zaman Kullanımında ücretten kesinti yapılmaz. Çalışılmış gibi sayılan hallerdendir.
- Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma karşılığında serbest zaman kullanıldığı için bu fazla çalışmanın ve fazla sürelerle çalışmanın ücreti ödenmez. Yani hem serbest zaman kullandırılıp hem fazla mesai ücreti ödenmeyecektir.
- Bu izin çalışanın talebi halinde söz konusudur. Ancak çalışan talep ederse kullandırılacaktır. Dolayısıyla ispat bakımından çalışanın yazılı talebinin mutlaka alınması gerekir.
Fazla Çalışma İşlemleri Nasıl Uygulanır?
Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmeliğin 34 üncü maddesine göre Alışveriş merkezlerindekiler de dahil olmak üzere eczaneler bağlı olduğu bölgedeki eczane çalışma gün ve açılış kapanış saatlerine uymak zorunda olup çalışma saatleri resmi olarak belirlenmiştir. Buna göre resmi olarak belirlenmiş çalışma saatlerinin haftalık 45 saati aşan kısmı fazla çalışma sayılmaktadır. Bunun dışında eczanelerin kural olarak kapalı olduğu Pazar günleri ile ulusal bayram ve genel tatil günlerinde nöbetçi ilan edilmeleri halinde nöbet çalışmalarının haftalık 45 saati aşan her bir saati fazla çalışma sayılmakta olup bu çalışma için hafta tatili ve ulusal bayram ve genel tatil ücretinin yanı sıra fazla çalışma ücretine hak kazanılmaktadır. Sayılan hallerde yapılmakta olan zorunlu fazla çalışmalar haricinde eczacı iş yoğunluğu, stok sayımı, Medula sistemine veri girişi gibi nedenlerle çalışanların eczanenin alışverişe kapalı olduğu saatlerde de çalışanların fazla çalışma yapmasını talep edebilir.
Prosedürü, varsa işyerinizde uygulanmak üzere ve mevzuata uygun olarak oluşturulmuş Fazla Çalışma Yönergesi 'ni de dikkate alarak yürütünüz.
Uygulama Adımları:
1. Eczacı tarafından fazla çalışma ihtiyacının tespiti üzerine; fazla çalışma yapılmaya başlanılmadan önce Fazla Çalışma Listesi gereken uygulama önlemleri alınmak üzere incelenerek (Ref. Fazla Çalışma Formu) yasal bir engel var ise (saatler, gece çalışması, kadın çalışan vs özellikler bakımından engel olabilir) yasal engeli kaldırıcı alternatiflerle birlikte konu tekrar değerlendirilerek uygunluk sağlanır.
2. Eczacı fazla çalışma listesini ilan eder. Ayrıca, oluşturulan ve tebliğ de edilmesi gereken liste gerek bireysel bildirim adımı tamamlanmak gerek ise fazla sürelerle çalışma karşılığı ne şekilde talep ediliyor bilgisini imzalı bir şekilde almak üzere kapsam dahilindeki çalışanlara birebir imzalatılarak çalışanların özlük dosyasında saklanır.
3. Yapılan fazla çalışma iş bitiminde saat olarak puantaja işlenir.
4. Fazla çalışma ücreti hesaplanacak çalışanın haftalık çalışma süresinin 45 saati aşıp aşmadığına bakılır.
5. Haftalık 45 saati aşan çalışması mevcut çalışanın yaptığı fazla çalışmaya ilişkin izin/serbest zaman talebi olup olmadığına bakılır. Çalışanın fazla mesai yapılmasına ilişkin muvafakatı var ve Serbest Zaman Kullanımı Talebi mevcut ise serbest zaman kullandırılır. (Fazla çalışmada bulunan çalışan isterse fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat 30 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.) / Çalışanın haftalık çalışma süresi kendisinin iş sözleşmesi ile kararlaştırılan çalışma süresinden fazla, ancak 45 saatin de altında kalmışsa, çalışanın yaptığı fazla sürelerle çalışmaya ilişkin izin/serbest zaman talebi olup olmadığına bakılır. Çalışanın fazla mesai yapılmasına ilişkin muvafakatı var ve serbest zaman kullanma talebi mevcut ise serbest zaman kullandırılır. (Fazla sürelerle çalışmada bulunan çalışan isterse fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İş Kanunu Madde 41/IV) (Ref. Serbest Zaman Kullanımı Talebi)
6. Ay sonunda puantaj cetveli ücret bordrosuna yansıtılır ve SGK’ ya bildirimi yapılır.
7. Maaş ile birlikte veya işyerinde fazla mesai ücreti ödemesi için farklı bir tarih kararlaştırılmışsa o tarihte fazla çalışma/ fazla sürelerle çalışma ücreti ödenir. Ayrıca fazla çalışma ücreti bordroda ayrı bir sütunda gösterilir ve bu bordronun çalışan tarafından imzalanması sağlanır.
Çalışanın fazla çalışma sütununda fazla çalışma süresi / fazla sürelerle çalışma süresi gösterilmiş bordroyu imzalamaması halinde imzadan imtina prosedürü uygulanır. (Ref. İmzadan İmtina Prosedürü)
Serbest Zaman Kullanma Prosedürü
Uygulama Adımları:
1. Eczacı tarafından fazla çalışma listelerinde fazla çalışmaya veya fazla sürelerle çalışmaya katılan çalışanların serbest zaman kullanma talebi olup olmadığı, böyle bir talep mevcut ise serbest zamanı özel bir zaman aralığında kullanma talebi bulunup bulunmadığı kontrol edilir ve uygulama zamanının belirlenir. Eğer çalışanın listede serbest zaman veya fazla çalışma/fazla sürelerle çalışmaya dair bir beyanı(imzası) yok ise ayrıca bu konuda serbest zaman kullanma talebi alınır. Aksi takdirde fazla çalışma/fazla sürelerle çalışma ücreti talep ettiği varsayılır.
2. Serbest zaman kullanma talebi olması halinde, Eczacı tarafından iş planı kontrol edilerek serbest zamanın kullanımı için uygun zaman belirlenir ve çalışana bildirilir.
3. Serbest zamanın kullanıldığı ay sonunda puantaj cetveline ve ücret bordrosuna yansıtılarak SGK’ya bildirimi yapılır.
Mevzuat
2- Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun
3- İş Kanuna İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği
4- Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik
Ücret hesap pusulası
Madde 37 - İşveren işyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde işçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermek zorundadır.
Bu pusulada ödemenin günü ve ilişkin olduğu dönem ile fazla çalışma, hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretleri gibi asıl ücrete yapılan her çeşit eklemeler tutarının ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka ve icra gibi her çeşit kesintilerin ayrı ayrı gösterilmesi gerekir.
Bu işlemler damga vergisi ve her çeşit resim ve harçtan muaftır.
Fazla çalışma ücreti
Madde 41 - Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
63 üncü maddenin son fıkrasında yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli işlerde ve 69 uncu maddede belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz.
Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz.
(Ek fıkra: 10/9/2014-6552/4 md.) Bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâller dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
(Ek fıkra: 10/9/2014-6552/4 md.) Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâllerde haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir. (1)(2)
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaların ne şekilde uygulanacağı çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.
Zorunlu nedenlerle fazla çalışma
Madde 42 - Gerek bir arıza sırasında, gerek bir arızanın mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde, yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile işçilerin hepsi veya bir kısmına fazla çalışma yaptırılabilir. Bu durumda fazla çalışma yapan işçilere uygun bir dinlenme süresi verilmesi zorunludur.
Şu kadar ki, zorunlu sebeplerle yapılan fazla çalışmalar için 41 inci maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkraları hükümleri uygulanır.
Olağanüstü hallerde fazla çalışma
Madde 43 - Seferberlik sırasında ve bu süreyi aşmamak şartıyla yurt savunmasının gereklerini karşılayan işyerlerinde fazla çalışmaya lüzum görülürse işlerin çeşidine ve ihtiyacın derecesine göre Bakanlar Kurulu günlük çalışma süresini, işçinin en çok çalışma gücüne çıkarabilir.
Bu suretle fazla çalıştırılan işçiler için verilecek ücret hakkında 41 inci maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkraları hükümleri uygulanır.
Tatil ücretine girmeyen kısımlar
Madde 50 - Fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücretler, primler, işyerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler ve sosyal yardımlar, ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri için verilen ücretlerin tespitinde hesaba katılmaz.
Telafi çalışması
Madde 64 - Zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, işveren iki ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir. Bu çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz.
Telafi çalışmaları, günlük en çok çalışma süresini aşmamak koşulu ile günde üç saatten fazla olamaz. Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.
Ücret ile ilgili hükümlere aykırılık
Madde 102 - Bu Kanunun;
a) (Değişik: 17/4/2008-5754/85 md.) 32 nci maddesinde belirtilen ücret ile işçinin bu Kanundan veya toplu iş sözleşmesinden veya iş sözleşmesinden doğan ücret ödemelerini süresi içinde kasden ödemeyen veya eksik ödeyen, 39 uncu maddesinde belirtilen komisyonun belirlediği asgari ücreti işçiye ödemeyen veya noksan ödeyen, ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakını zorunlu tutulduğu halde özel olarak açılan banka hesabına ödemeyen işveren, işveren vekili ve üçüncü kişiye bu durumda olan her işçi ve her ay için
b) 37 nci maddesine aykırı olarak ücrete ilişkin hesap pusulası düzenlemeyen veya işçi ücretlerinden 38 inci maddeye aykırı olarak ücret kesme cezası veren veya yaptığı ücret kesintisinin sebebini ve hesabını bildirmeyen 52 nci maddedeki belgeyi vermeyen işveren veya işveren vekiline dörtyüzelli Türk Lirası idari para cezası,
c) 41 inci maddesinde belirtilen fazla çalışmalara ilişkin ücreti ödemeyen, işçiye hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında kullandırmayan, fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayını almayan işveren veya işveren vekiline, bu durumda olan her işçi için ikiyüzyirmi Türk Lirası idari para cezası, verilir
2- Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun :
Madde 1 – 1923 yılında Cumhuriyetin ilan edildiği 29 Ekim günü Ulusal Bayramdır. Türkiye'nin içinde ve dışında Devlet adına yalnız bugün tören yapılır. Bayram 28 Ekim günü saat 13.00'ten itibaren başlar ve 29 Ekim günü devam eder.
Madde 2 – Aşağıda sayılan resmi ve dini bayram günleri ile yılbaşı günü, 1 Mayıs günü ve 15 Temmuz günü genel tatil günleridir. (2)
A) Resmi bayram günleri şunlardır:
1. (Değişik: 20/4/1983 - 2818/1 md.) 23 Nisan günü Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramıdır.
2. 19 Mayıs günü Atatürk'ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı günüdür.
3. 30 Ağustos günü Zafer Bayramıdır.
B) Dini bayramlar şunlardır:
1. Ramazan Bayramı; Arefe günü saat 13.00'ten itibaren 3,5 gündür.
2. Kurban Bayramı; Arefe günü saat 13.00'ten itibaren 4,5 gündür.
C) (Değişik: 25/10/2016-6752/2 md.) 1 Ocak günü yılbaşı tatili, 1 Mayıs günü Emek ve Dayanışma Günü ve 15 Temmuz günü Demokrasi ve Milli Birlik Günü tatilidir.
D) (Değişik: 20/4/1983 - 2818/1 md.) Ulusal, resmi ve dini bayram günleri ile yılbaşı günü, 1 Mayıs günü ve 15 Temmuz günü resmi daire ve kuruluşlar tatil edilir. (1)(2)
Bu Kanunda belirtilen Ulusal Bayram ve genel tatil günleri; Cuma günü akşamı sona erdiğinde müteakip Cumartesi gününün tamamı tatil yapılır.
Mahiyetleri itibariyle sürekli görev yapması gereken kuruluşların özel kanunlarındaki hükümler saklıdır.
29 Ekim günü özel işyerlerinin kapanması zorunludur.
Madde 3 – A) Hafta tatili Pazar günüdür. Bu tatil 35 saatten az olmamak üzere Cumartesi günü en geç saat 13.00'ten itibaren başlar.
——————————
(1) Bu fıkraya; 22/4/2009 tarihli ve 5892 sayılı Kanunun 1 inci maddesiyle, “yılbaşı günü” ibarelerinden sonra gelmek üzere “ve 1 Mayıs günü” ibaresi eklenmiş ve metne işlenmiştir.
(2) 25/10/2016 tarihli ve 6752 sayılı Kanunun 2 nci maddesiyle, bu maddenin birinci fıkrasında yer alan “ve 1 Mayıs günü” ibareleri “, 1 Mayıs günü ve 15 Temmuz günü” olarak değiştirilmiştir.
B) 394 sayılı Hafta Tatili Kanunu, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu, 1475 sayılı İş Kanunu ve diğer kanunlardaki hafta tatili ile ilgili hükümler saklıdır.
C) Yemek, içmek, giyinmek gibi zaruri ihtiyaçların giderilmesi için alışveriş yapılan dükkan ve mağazalar hakkında Hafta Tatili Kanununun Cumartesi günüyle ilgili hükümleri uygulanmaz.
Madde 4 – Ulusal ve resmi bayramlarda yapılacak törenler Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri, Milli Eğitim, Gençlik ve Spor ve Kültür Bakanlıklarınca müştereken hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir. Bu yönetmelik Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren engeç üç ay içinde yayımlanır.
Madde 5 – 27/5/1935 tarihli ve 2739 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun ile bu Kanunda değişiklik yapan kanunlar yürürlükten kaldırılmıştır.
Geçici Madde 1 – (Ek:28/12/1999 - 4500/ 1 md.)
31 Aralık 1999 tarihi tam gün genel tatildir.
Mahiyetleri itibarıyla sürekli görev yapması gereken kuruluşların özel kanunlarındaki hükümler saklıdır.
Madde 6 – Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Madde 7 – Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
1 – 22/4/2009 tarih ve 5892 Sayılı Kanunun geçici maddesi :
Geçici Madde 1 – 1 Mayıs 2009 tarihinde kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılması kararlaştırılan iş ve işlemler yürütülür. Kamu kurum ve kuruluşları bu iş ve işlemlerin yürütülmesi için gerekli tedbirleri alır.
3- İş Kanuna İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği :
Amaç ve Kapsam
Madde 1 —Bu Yönetmeliğin amacı, ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle 4857 sayılı İş Kanununun 63 üncü maddesinde belirtilen haftalık normal çalışma süresinin dışında yapılacak fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaya ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Dayanak
Madde 2 —Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 41 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 3 —Bu Yönetmelikte geçen:
a) Fazla çalışma: İş Kanununda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmaları,
b) Fazla sürelerle çalışma: Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmaları
ifade eder.
Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti
Madde 4 —Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.
Parça başına veya yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde, fazla çalışma süresince işçinin ürettiği parça veya iş tutarının hesaplanmasında zorluk çekilmeyen hallerde, her bir fazla saat içinde yapılan parçayı veya iş tutarını karşılayan ücret esas alınarak fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ücreti hesaplanır. Bu usulün uygulanmasında zorluk çekilen hallerde, parça başına veya yapılan iş tutarına ait ödeme döneminde meydana getirilen parça veya iş tutarları, o dönem içinde çalışılmış olan normal ve fazla çalışma saatleri sayısına bölünerek bir saate düşen parça veya iş tutarı bulunur. Bu yolla bulunan bir saatlik parça veya iş tutarına düşecek bir saatlik normal ücretin, yüzde elli fazlası fazla çalışma ücreti, yüzde yirmibeş fazlası fazla sürelerle çalışma ücretidir.
Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde fazla çalışma ücreti, 4857 sayılı İş Kanununun 51 inci maddesinde öngörülen yönetmelik hükümlerine göre ödenir.
(Ek fıkra:RG-25/8/2017-30165) Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, 4857 sayılı Kanunun 42 nci maddesi uyarınca zorunlu nedenlerle ve 43 üncü maddesi uyarınca olağanüstü hallerde, haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.
Fazla Çalışmada Sınır
Madde 5 —Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.
Serbest Zaman
Madde 6 —Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi, isterse işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
İşçinin bu kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.
Fazla Çalışma Yapılamayacak İşler
Madde 7 —Aşağıda sayılan işlerde fazla çalışma yaptırılamaz.
a) İş Kanununun 63 üncü maddesinin son fıkrası uyarınca sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde,
b) Aynı Kanunun 69 uncu maddesinin l inci fıkrasındaki tanıma göre gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde (şu kadar ki, gündüz işi sayılan çalışmalara ek olarak bu Yönetmelikte öngörülen fazla çalışmalar gece döneminde yapılabilir),
c) Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında.
Fazla Çalışma Yaptırılmayacak İşçiler
Madde 8 —Aşağıda sayılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
a) 18 yaşını doldurmamış işçiler,
b) İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler,
c) İş Kanununun 88 inci maddesinde öngörülen Yönetmelikte belirtilen gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,
d) Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler.
e) (Ek:RG-25/8/2017-30165) 4857 sayılı Kanunun 42 nci maddesi uyarınca zorunlu nedenler ve 43 üncü maddesi uyarınca olağanüstü haller dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz.
Fazla Çalışma Yaptırılacak İşçinin Onayı
Madde 9 —Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz.
(Değişik:RG-25/8/2017-30165) Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir.
Fazla Çalışmanın Belgelenmesi
Madde 10 —İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte, 4857 sayılı İş Kanununun 32 ve 34 üncü maddeleri uyarınca ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında ve İş Kanununun 37 nci maddesi uyarınca işçiye verilmesi gereken ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir.
Yürürlük
Madde 11 —Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 12 —Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
4- Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik
Eczanelerin çalışma düzeni
MADDE 34 –(1) Alışveriş merkezlerindekiler de dahil olmak üzere eczaneler bağlı olduğu bölgedeki eczane çalışma gün ve açılış kapanış saatlerine uymak zorundadır. Birden fazla eczane bulunan yerlerde, belirlenen çalışma saatleri dışında ve resmî tatil günlerinde yalnız nöbetçi eczaneler açık kalır. Nöbetçi eczane dışındaki eczaneler nöbet saatlerinde faaliyet gösteremezler.